Waarom wordt alvleesklierkanker meestal pas laat ontdekt?

17 november 2022

In dit artikel vragen we extra aandacht voor één van de ernstigste soorten kanker. De kans op overleving is klein, vooral omdat alvleesklierkanker vaak pas in een laat stadium ontdekt wordt. Maar hoe komt het dat die diagnose pas in een later stadium plaatsvindt? We zochten het voor je uit en geven je een update over de nieuwste veelbelovende behandeling.

Jaarlijks krijgen ongeveer 3.000 mensen in Nederland de diagnose alvleesklierkanker; het heeft net zoveel invloed op mannen als vrouwen en kan zich tijdens elke levensfase manifesteren. Alvleesklierkanker is één van de soorten kanker met de slechtste prognose, omdat het de hormoonproductie van het orgaan verandert, wat ernstige gevolgen heeft.

Waarom wordt alvleesklierkanker meestal pas laat ontdekt?

Wat is alvleesklierkanker?

Alvleesklierkanker (ook bekend onder de naam pancreascarcinoom) is een kwaadaardige tumor in de alvleesklier, een orgaan linksboven in de buik. Je alvleesklier produceert spijsverteringssappen en maakt hormonen aan die je bloedsuikergehalte reguleren.

Over het algemeen zijn er twee soorten alvleesklierkanker, afhankelijk van het type cellen die ze dan beïnvloeden:

Exocriene alvleesklierkanker: dit komt het vaakst voor. In de meeste gevallen ontwikkelt het zich in de cellen die spijsverteringsenzymen produceren.
Neuro-endocriene tumoren van de alvleesklier (kwaadaardig of kankerachtig): deze beïnvloeden de eilandcellen van Langerhans die hormonen produceren. Daardoor laten ze deze direct in de bloedbaan vrij.

Daarnaast kunnen we onderscheid maken tussen de verschillende subtypes, afhankelijk van het type cel dat de kanker aantast (zie de meest voorkomende symptomen).

In ongeveer 95 procent van de gevallen gaat het bij alvleesklierkanker om een tumor in de afvoerbuisjes van de alvleesklier, die zorgen dat de spijsverteringssappen het orgaan uit kunnen. De overige 5 procent krijgt een andere soort tumor in de alvleesklier, bijvoorbeeld neuro-endocriene tumoren, Hamoudi-tumoren of acinaircelcarcinoom. Meestal zit de tumor aan de bovenkant van de alvleesklier, vlakbij de maag en dunne darm, maar ook tumoren in het middelste gedeelte of de staart komen voor.

Symptomen van alvleesklierkanker

Alvleesklierkanker geeft in het begin vaak geen of zeer minimale klachten. Vaak zijn er slechts wat vage vroege tekenen van de ziekte, geen duidelijke symptomen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan:

Vermoeidheid, moeheid of algemene zwakte.
Misselijkheid en braken.
Verlies van eetlust. Dit leidt dan vaak tot ongewenst gewichtsverlies.
Toename van de grootte van de galblaas en/of lever.
Abdominaal ongemak dat zich kan verspreiden naar nabijgelegen gebieden (zoals de rug).
Zeurende buikpijn.
Gewichtsverlies.
Problemen met de ontlasting (bv. obstipatie).

Echte klachten ontstaan meestal pas wanneer de tumor zo groot gegroeid is dat er druk ontstaat of andere organen, of als de tumor uitzaaiingen heeft in andere organen, bloedvaten of zenuwen. Afhankelijk van waar de tumor of uitzaaiingen zitten, kunnen de symptomen verschillen. Enkele voorbeelden van deze klachten zijn bijvoorbeeld:

Geelzucht of geel worden van de huid. Dit komt omdat de kanker het galkanaal blokkeert en bilirubine opbouwt. Bilirubine is een door de lever geproduceerd pigment dat normaal via dit kanaal de twaalfvingerige darm bereikt.
Donkere urine
Beige of vette ontlasting
Slikproblemen
Misselijkheid
Opgeblazen gevoel.

Lees ook: Waarom krijgen steeds meer mensen kanker op jonge leeftijd?

Hormonale symptomen van alvleesklierkanker

Veranderingen in de textuur van het vetweefsel van de patiënt. Dit wordt namelijk veroorzaakt door de incorrecte afgifte van pancreasenzymen.
Diabetes: in dit geval vernietigen de exocriene cellen namelijk de cellen die insuline synthetiseren. Hierdoor stijgen dus de bloedsuikerspiegels en manifesteren de karakteristieke symptomen van deze ziekte.
Lichte veranderingen in de bloedglucosewaarden.

Alvleesklierkanker laat ontdekt

Meestal komt alvleesklierkanker aan het licht als de tumor in stadium drie of vier is; relatief laat vergeleken met andere kankersoorten. De kankercellen zijn dan inmiddels al te vinden in de bloedvaten rondom de alvleesklier, of er zijn uitzaaiingen naar weefsels en organen die verder weg liggen. Denk bijvoorbeeld aan de longen, lever, darmen of botten.

Dat alvleesklierkanker pas in een later stadium voor duidelijke symptomen zorgt, is een van de belangrijkste redenen dat de ziekte vaak pas heel laat ontdekt wordt. Ook is het zo dat alvleesklierkanker zich vaak snel ontwikkelt, juist omdat de tumor meestal in de afvoerbuisjes van het orgaan zit. Daar zitten veel belangrijke bloedvaten, waardoor de agressieve kankercellen zich makkelijk kunnen verspreiden naar bijvoorbeeld de lever, maag of darmen. Niet alleen wordt alvleesklierkanker dus laat ontdekt, het verspreidt zich ook snel.

Behandeling en prognose alvleesklierkanker

Dat de tumor vaak pas in een laat stadium ontdekt wordt, zorgt ook voor een slechtere prognose voor alvleesklierkanker. Er zijn significant minder behandelopties als iemand een grote tumor heeft of er uitzaaiingen zijn. Slechts een kwart van de mensen met alvleesklierkanker komt volgens de MDL-stichting in aanmerking voor een curatieve of genezende behandeling.

Vaak gaat het daarbij om een operatie om de tumor te verwijderen in combinatie met bestraling en/of chemotherapie. In hoeverre de operatie succesvol is, hangt grotendeels af van de plek waar de tumor zit en hoe groot deze is. Van de honderd mensen waarbij alvleesklierkanker in het eerste stadium ontdekt is en die geopereerd zijn, zijn er na vijf jaar nog ongeveer twintig in leven.

Stadium 3 of 4 alvleesklierkanker

De overige drie kwart van de patiënten met alvleesklierkanker krijgt een palliatieve behandeling, waarbij gericht wordt op het remmen van de ziekte en het verminderen van de klachten. Bij hen is de ziekte pas laat ontdekt, bijvoorbeeld in stadium 4, zoals bij 57 procent van alle mensen met alvleesklierkanker. Er zijn dan al uitzaaiingen te vinden, waardoor een operatie helaas geen mogelijkheid meer is. Vaak kiezen artsen en patiënten in dit geval voor pijnstillers zoals paracetamol en morfine om pijn te verzachten.

Ook kunnen chemotherapie of bestraling de groei van de tumor soms nog iets vertragen. Helaas heeft iemand die in een later stadium de diagnose gekregen heeft geen positieve prognose. Vijf jaar na de diagnose is slechts één op de honderd mensen met stadium 3 of 4 alvleesklierkanker nog in leven.

‘Veelbelovende resultaten’ bij nieuw onderzoek

Hoewel de zoektocht naar een betere behandeling van alvleesklierkanker een langdurig proces is, is er in 2020 wel een hoopgevende doorbraak geweest. Professor dr. Casper van Eijck, gespecialiseerd in alvleesklierkanker en aangesloten bij het Erasmus MC, heeft samen met zijn team van onderzoekers een nieuwe vorm van celtherapie ontwikkeld voor deze ernstige vorm van kanker. De eerste resultaten van de nieuwe behandeling zijn volgens de onderzoekers veelbelovend.

Na de nieuwe behandeling met celtherapie waren na gemiddeld anderhalf jaar negen van de tien deelnemende patiënten met alvleesklierkanker nog vrij van tumoren. Ook waren zij in goede gezondheid in deze periode. Zonder deze nieuwe behandeling keert alvleesklierkanker in deze tijd meestal terug, waarna het vaak niet meer te behandelen is.

Lees ook: Waardoor stijgt het aantal kankerpatiënten in de komende jaren?

Dendritische celtherapie alvleesklierkanker

Bij de nieuwe behandeling gebruiken professor Van Eijck en zijn team zogenoemde dendritische cellen, die helpen bij het aanvallen van tumorcellen. Bij deze vorm van celtherapie worden de cellen uit het bloed van een patiënt gehaald. Vervolgens voegen ze buiten het lichaam een bepaald eiwit toe, wat ook op de tumorcel voorkomt. Zo worden deze cellen eigenlijk ‘geactiveerd’ tijdens de nieuwe soort celtherapie.

Vervolgens worden de geactiveerde cellen weer teruggebracht in het lichaam, waar ze op zoek gaan naar zogenoemde killer-T-cellen. Dat zijn witte bloedcellen die tumoren vernietigen in het lichaam. De teruggeplaatste dendritische cellen stimuleren de killer-T-cellen om de tumorcellen die alvleesklierkanker veroorzaken aan te vallen. Deze nieuwe behandeling is nog nooit eerder gebruikt bij alvleesklierkanker, maar blijkt wél heel succesvol te zijn. De resultaten zijn volgens de onderzoekers veelbelovend.

Vervolgonderzoeken alvleesklierkanker

Aan het onderzoek deden nu tien patiënten met alvleesklierkanker mee. Het is dus nog kleinschalig, maar niet voor lang, zegt professor van Eijck. Volgens hem zijn de resultaten van het onderzoek “zo veelbelovend dat een verzoek tot toepassing bij een grotere groep patiënten op goedkeuring wacht”. Ook een andere studie, waarin het team van specialisten behandelde met een nieuw medicijn dat de dendritische cellen zes weken lang stimuleert, lijkt aan te slaan. Met name bij patiënten bij wie het immuunsysteem nog niet erg onderdrukt is door tumorcellen, was de behandeling succesvol. Ook hier wordt nu vervolgonderzoek naar gedaan bij een grotere groep patiënten.

Meer lezen over kanker en leefstijl?